Een volwassen paard heeft per kaakhelft 6 kiezen aaneengesloten in een rij staan. Deze kiezen vormen met elkaar één functionele eenheid om voer mee te malen. Helaas kan er een ruimte in deze functionele rij kiezen komen te ontstaan. Wanneer er een ruimte tussen twee naast elkaar liggende kiezen aanwezig is, noemen we dit een diastase. De problemen ontstaan wanneer hier voer tussen klem komt te zitten en het tandvlees gaat ontsteken (gingivitis) door rottingsbacteriën. In een verder stadium kan ook het kaakbot (parodontitis) gaan ontsteken.
Verschijnselen bij diastasen
We kunnen verschillende verschijnselen zien bij een paard met diastasen. Deze paarden kunnen er in de zomer met weidegang in het gras super uit zien, maar vermageren wanneer ze op stal komen en hun gedroogde ruwvoer krijgen. Daarnaast kunnen ze onder andere uit de mond gaan stinken, proppen van het ruwvoer maken (zie foto), problemen met het bit hebben, en last van terugkerende koliek krijgen.
Voor het beoordelen van diastasen moet een gebitsverzorger met een spiegel en/of camera (scope) in de mond kijken. Wanneer er niet in de mond gekeken wordt, kunnen ze makkelijk gemist worden en kunnen ze niet goed beoordeeld worden.
Oorsprong
Diastasen zien we regelmatig bij paarden. Wanneer een paard pijn in de mond heeft en proppen van het voer maakt, wordt dit vaak veroorzaakt door diastasen. Een diastase kan een primaire oorsprong hebben. Hierbij gaat het in de aanleg van de kies al fout. Of de kiezen zijn te ver van elkaar geplaatst, of doordat de voorste en achterste kies in de rij onder een afwijkende hoek groeien.
Anders kan een diastase een secundaire oorsprong hebben. Dit kan komen door een verplaatste kies, een extra kies of overgroei van een kies. Kiezen worden iets smaller in omvang richting de wortel. Op deze manier kunnen diastasen bij oudere paarden ook ontstaan wanneer de kiezen verder afslijten. Wanneer we diastasen bij een paard aantreffen, is het heel goed mogelijk dat er verschillende oorzaken zijn.
Er wordt gesproken over een open diastase wanneer de ruimte tussen beide kiezen over de lengte van de gehele zichtbare kroon gelijk is tot aan het tandvlees. Een gesloten of klepdiastase is op het niveau van het tandvlees meer dan twee keer zo ruim in vergelijking met de bovenzijde van de diastase.
Wanneer een tegenoverliggende kies een scherpe overgroei of een grotere richel bevat, kan deze door telkens druk uit te oefenen op de open diastase ervoor zorgen dat deze groter wordt en hier telkens meer voedsel ingedrukt wordt.
Bij alle typen diastasen kan voedsel zich ophopen tegen het tandvlees aan. De bacteriën die hier gaan zitten, zullen ook het tandvlees aantasten, wat weker wordt door ontsteking en het voedsel kan ook daarin gedrukt worden. Zo gaat het ontstekingsproces telkens een stukje verder en de tandvleesontsteking kan zich uitbreiden naar een ontsteking van het kaakbot.
Het tandvlees trekt zich terug en de ontsteking zal zich uitbreiden langs de kies. De verbinding van de kies met de tandkas wordt aangetast door de bacteriën, het voedsel en het gevormde tandplak, waardoor de kiezen los kunnen komen te zitten en verloren gaan.
Het mag duidelijk zijn dat dit een ontzettend pijnlijke aandoening is voor het paard. Op de foto is ontstoken tandvlees bij de blauwe pijl te zien met holtevorming ten gevolge van de diastase waar voer in vast zat.
Behandeling
Bij diastasen met parodontitis kan het noodzakelijk zijn om na 3 tot 4 maanden alweer het gebit te laten behandelen. Wanneer er een ontsteking van het tandvlees aanwezig is door het opgehoopte voedsel, zal eerst dit voer tussen de kiezen verwijderd moeten worden.
Dit kan gedaan worden door onder hoge druk lucht tussen de kiezen door te blazen of met behulp van een harde dunne waterstraal, wat op de foto hierna aangegeven is. Aangezien het tandvlees ontstoken is, zal het pijnlijk zijn en is het voor het paard prettig om gesedeerd (onder invloed van een roesje) tijdens de behandeling te zijn.
Een niet gesedeerd paard zal in de meeste gevallen niet goed meewerken waardoor de diastase niet goed schoon te maken is. Een eigenaar krijgt vaak gelijk een goede indruk van de ontsteking en pijnlijkheid bij dit schoonmaken, aangezien dit vaak met bloederige uitvloeiing van het ontstoken slijmvlies onder de diastase gepaard gaat.
Uitbalanceren
De kiezen van een paard zijn hypsodont, ze hebben een hele lange kroon en maar een korte wortel. Het grootste deel van de kroon zit bij het paard in de tandkas. Naarmate het paard ouder wordt, schuift de kies per jaar ongeveer 3 millimeter op de tandkas uit. Afhankelijk van de leeftijd van het paard en de oorzaak van de diastasen is er een kans dat de diastasen verholpen kunnen worden.
Bij een jonger paard is het heel goed mogelijk dat wanneer het gebit verder goed uitgebalanceerd blijft worden door een bekwaam gebitsverzorger, de diastase vernauwd en dichtgaat bij het verder uitkomen van de kies uit de tandkas.
Bij het uitbalanceren wordt de druk gelijk verdeeld, waardoor er een evenwicht komt tussen kaakgewrichten, kiezen en tanden. De overdruk zal van de diastase gehaald worden, waardoor deze de kans krijgt om te sluiten met het verder uitkomen van de kies.
Wanneer een kies afwijkend onder een verkeerde hoek groeit, zal dit helaas niet mogelijk zijn. Wel is het goed uitbalanceren met en schoonhouden van de diastase ook dan zeker van belang voor het afremmen van het ontstekingsproces.
Openboren
Het openboren van diastasen gebeurt een enkele keer. Dit betekent dat er bij een klep-/gesloten diastase de diastase aan de bovenzijde open geboord wordt, waardoor een open diastase ontstaat. Dit is zeker niet zonder risico’s. Ook de kiezen van een paard bevatten pulpa. Er zijn meerdere pulpaholtes in een kies, waar onder andere de bloedvaten en zenuwen van de kies zitten. Bij het openboren van een diastase wil je niet een van deze pulpaholtes open maken. Wanneer je een pulpaholte opent, kan deze infecteren wat pijnlijk is en uiteindelijk tot het verlies van een kies leiden.
Vullen
Het is ook mogelijk om een diastase te vullen. Het idee hiervan is dat er geen voedsel in de diastase kan komen, doordat deze gevuld is met een schone harde kunststof massa. Helaas blijft deze vulling niet altijd even lang zitten, waardoor na het verliezen van deze vulling er weer voedsel kan ophopen in de diastase.
Na het behandelen van een diastase met ernstige tandvlees- of zelfs botontsteking, wordt er meestal wel een pijnstilling met ontstekingsremmer aan het paard gegeven door de dierenarts aangezien het een pijnlijke gebeurtenis is. Een enkele keer zal de dierenarts er voor kunnen kiezen ook antibiotica te verstrekken.
Management
Vaak moet de voeding van een paard met diastasen met parodontitis aangepast worden om zoveel mogelijk het ophopen van voedsel te voorkomen. Met name (voordroog)kuil is niet geschikt voor deze patiënten. Dit voer blijft in de diastase vast zitten en de bacteriën hopen zich hier op.
In de zomer is gras een goede voedingsbron voor deze patiënten. Helaas kan niet elk paard goed tegen onbeperkte weidegang. Voor het bijvoeren van ruwvoer zijn luzerne en kort-stengelig hooi een goede optie. In sommige situaties is de voedselopname zo slecht dat het bijvoeren van bijvoorbeeld geweekte bietenpulp en slobber noodzakelijk kan zijn.
Bij een meewerkend paard kan de mond enkele keren in de week uitgespoeld worden door de eigenaar met water en eventueel naspoelen met een lichte chloorhexidine oplossing. Het tijdig laten behandelen van het gebit is noodzakelijk om het proces af te remmen, hopelijk te stoppen en waar mogelijk volledig te genezen.
Dit artikel is eerder gepubliceerd in De Hoefslag. https://www.dehoefslag.nl/?s=diastasen . Bekijk het originele artikel voor meer foto’s.
